John Gray dhe postfaktikët nuk janë paranojakë. Ata, të paaftë për të sjellë një sistem të ri të shpjegimit të botës konform kohës, nga dëshpërimi, paralajmërojnë apokalipsin e frymës humane dhe me këtë edhe të botës. Krizë e njohur në histori – kësaj radhe mirëpo vetëm shumë zhurmë për probleme shumë më të vogla se çdo herë në histori.
Luciferi trigojësh mezi pret. Zjarri në inferno bën banket. E mira humbi luftën ndaj të keqes. Dritën e kapërdiu errësira. Bota gjendet në ditët e saja të fundit. Putini apo Trump, cili do të jetë i pari që do prek butonin aq vendimtar, jo atë të like-ut, por atë që shndërron planetet në meteoritë, që po i rranë kokës…kujt? Tjetri do jetë i vdekur. E ne nuk ishim kurrë, ngase vetëm konstruksione iluzore teorish postmoderne.
Kështu kondensueshëm është njëra pjesë e pasqyrës së masmediave botërore. Ndërsa në mediat e shoqërive në panik – si tek shqiptarët, serbët – kjo është fytyra e vetme e tyre: fryma apokaliptike ka mbetur pra pneuma e vetme që ende i mban gjallë antropocenët, fatalët e fundit që me ditirambe dionisike festojnë lamtumirën nga qenia në kozmos.
A ka ndonjë imagio në këtë përshkrim që nuk është i njejtë me ato mitet kreacioniste në epin e Gilgameshit; dallon diçka nga ato mësimet e zoroastrizmit persian; nuk ka gjë që duket si ato hijenat në Ragnarökut nordik; ka ndonjë metaforë, asociim në këtë hyrjen lartë që nuk e regjistroi Dante Alighieri në përtjeshmërinë e tij trisferëshe; ka diçka këtu që mos u ngjajë vargjeve për ditën e gjykimit brenda religjiokërcënimeve të librit tri herë të shkruar abra – ibra – himit nga i njëjti Zot?
Jo s’ka gjë ndryshe.
Pse sërish kjo frymë e negativitetit të jetë kaq në modë?
Kush më së miri mund t’i përgjigjet kësaj dileme se sa ajo plejada historimbyllëse në krye me Fukuyama-n, portali i të cilëve nuk deshi ta thithë brenda qoftë edhe tezën më pakë të komplikuarën të mundshme të përvojës filozofike e të formuluar nga Wilhelm Dilthey e që thotë: “Duhet të pritet fundi i historisë, për të kuptuar materialin në totalitetin e tij të nevojshëm”. Po ç’është historia? Kronikë, regjistër i prodhimeve dhe veprimeve të Fukuyama-ve deri sa të jenë gjallë. Po jo kështu se u ndalë ai progresi i përhershëm i Kantit. Ku u ndalë? Është New York-u dhe Berlini e gjithë bota? Edhe progresi duhet të pritet në totalitetin e tij, realizimin jo vetëm oksidentocentrik, por global për të shpallur verdiktin se si dhe a do të shkohet mëtutje a jo.
II.
Dhe ja sapo ia tregojmë njërës teori kartonin e kuq shfaqet megadepresivi i kohës së tashme, apokaliptiku par exellance John Gray me tezën tashmë të vajtuar në dy librat e tij: “Për njerëzit dhe kafshët tjera – lamtumirë humanizmit” (2002) dhe “Politika e Apokalipsës – si religjionet shembin botën në krizë” (2007). Dy veprat e Gray-t janë në thelb të prira nga motoja – të cilën ai e quan absurde – e teologut Tertulian (200 pas e.s. në Kartago), i cili besonte bota të mbetet ashtu ngase “Certum est, quaia impossibile” (Gray: 2007: 45 – Është e sigurt, ngase ndryshimi është i pamundshëm).
Dosido se kur ke kryetezë, bindje, mosndryshimin e botës do të thuash se as iluminizmi e as humanizmi nuk i sollën botës ndryshimin për ta bërë atë jo-apokaliptike, por gjithçka që kemi është terrori i triadës: utopi – religjion – dhunë! Dhe më fantastikja e kësaj teorie: në mungesë të dëshmive të kohës së sotme për të argumentuar se pse paska dështuar gjithçka është të sjellësh historinë e jakobinëve, nacional-socialistëve, komunistëve dhe kolonialistëve që s’janë më sot pikërisht për shkak të ngadhënjimit të po atij humanizmi e ilumnizmi të “dështuar” sipas Gray-t.
Përmbyllja e sintezës vetëm me flluskën e ISIS-it, në krahasim me tjerat që janë epoka në vete nuk mjafton për ta bindur botën për dështimin total të gjithçkaje në favor të mitit gjenealogjikisht asiro-babilonas të Apokalipsit.
III.
Ia bëjmë Post-Truth pra, siç kërkon Ralph Keyes edhe pse teza ashkencore dhe argumentum ad populum. E involvojmë në debat versionin postfaktik se edhe ky argumentohet me Brexit-in po aq sa John Gray në intervistën e tij për “La Repubblica”-n italiane (se në cilën gazetari tjetër mund të shkruhet: Liberalët paranojakë thonë që është i rrezikshëm. Po, por për shkak se është shumë inteligjent) e që u soll edhe nga “GazetaExpress”, ku ai e përdor si ngjarjen e paralajmëruese për shkatërrimin e Bashkësisë Europiane.
Si zakonisht, studiuesit, filozofët e mirëfilltë, jodemagogët nuk japin prognoza mbi procese konkrete me akuza të llojit “miopia e elitave”, “revolta popullore dhe demokratike” dhe “mungesa e institucioneve të forta”. Orbanizmi, Trumpi, LePenizmi nuk bëjnë institucione të forta? ISIS a nuk instrumentalizon revoltën e demoseve të caktuara të globit? Apo ato që nuk futen dot në kornizë si akterët e nevojshëm të dëshmimit të teorisë mizantrope apokaliptike janë vetëm “barbarë të pastër”? Kështu janë por edhe revoltues po. E vetmja tezë që në intervistën dhe ligjëratat vërtet siparanojake dhe populiste të Grayt qëndron është ajo e “intelektualëve miopë”, të cilët sidomos në zonën anglosaksone janë promotori i Brexit-it. Me John Gray në krye pse?
Sepse: jo vetëm Gray por shumica e inteligjencies fjalëprirëse britanike u soll miope me teoritë formë kampanje, të cilat ndikuan aq shumë në krijimin e një mendësie antieuropiane në Britani.
Duke filluar nga viti 1995 e deri më 2001 u zhvillua një debat i ashpër intelektual në letrarinë anglosaksonike rreth identitetit të britanikëve. Në ç’drejtim? A është Britania e Madhe Europiane ishte dilema. Ekziston ajo? Do të mbijetoj? Këto ishin pyetjet. Sa për të përmendur kokat kryesore të debatit: Andrew Mar e shpalli të vdekur. Peter Hitchens e shpalli të skaduar. Norman Davies tha se Britania nuk ka qenë kurrë komb. Anthony Barnet tha se Britania s’ka qenë kurrë një komb, por vetëm Anglia. Roger Scruton në librin e tij për Anglinë e shpalli kadavër që kurrë s’ka qenë komb por vetëm iluzion, konstruksion elitash që donin komb politik, po s’ka qenë kurrë komb kulturor. Botimi i fundit i Anthony Barnett “This time” parashikoi një revoltë angleze kundër Europës. Patjetër.
Diskursi vazhdoi akademive, shkollave dhe rezultati: Nëse me rrugën tonë europiane rrezikojmë kulturën, kombin, sovranitetin,vdesim, bëhemi kadavër, atëherë dalim prej aty = Brexit! Një politikan anglez kur u shpallen rezultatet e Brexit tha: “u dëshmuam elitave tona tradhtare, miope se Britania është komb, është kulturë, se anglezët nuk kanë vdekur”. Në pikë.
Këtij kuadri mohues, konstruktivist, postmodern i përkonte edhe John Gray në versionin edhe më të ashpër: përveç identitetve, kulturave edhe humanizmi, iluminizmi, shekullarizimi janë kotësira. Dhuna e utopive dhe religjioneve është rezultati i “progresit human e të përhershëm”.
IV.
Paranoja është konstruksioni i filozofisë postmoderne. Në paranojë njerëzit veprojnë me izolim dhe kërkim të ishujve ku mund të operojnë në bazë të vlerave që njohin më së miri – ato nacionalet. Pas vdekjes së Heideggerit vdiq edhe mënyra e bërjes së filozofisë me sistem, të atillë që njerëzit mund ta shpjegonin botën e tyre reale si tërësi – këtë e arriti ilumnizmi dhe humanizmi duke zëvendësuar religjionet. Rikthimi i religjionit ndodhi për shkak se elitat postmoderne nuk arritën, siç thotë Zygmunt Bauman në veprën e tij “Moderna dhe Ambivalenca” (1991) që kodet moderne: “Liri, barazi, vëllazëri”, ti zëvendësojnë edhe si filozofi sistemore postmoderne të “Lirisë, diversitetit dhe tolerancës”. Madje duke e korrigjuar këtu edhe Bauman elitat postmoderne nuk arritën që “Lirinë, diversitetin dhe mirënjohjen reciproke” ta shndërrojnë në sistem që Tjetrin nuk e përcakton si subjekt që duhet duruar por që duhet pranuar si të barabartë edhe në raste krizash relacionale.
Richard Rorty shkruan diku: “Kush shkruan vetëm panorama, ai nuk përballet me problemin e Hegelit se si ta përfundoj librin”. Ky është problemi kardinal: filozofët e fundmodernës dhe postmodernës u kapën secila shkollë për një fragmenti të vetëm dhe u përpoqën botën ta shpjegojnë vetëm nga ajo perspektivë e vetme. Siç bën Gray dhe tjerët duke tentuar ta shpjegojë kuptimin e qenies së kohës së tashme vetëm nga perspektiva Infernos së Dantes. Bota është komplekse shumë, ndoshta është komplikuar shumë më shumë se në epokat që shkuan, megjithatë ndryshimi është vertikal në krahasim me tjerat dhe apokalipsi mjafton vetëm si film luftarak i Francis Ford Copolës. Dështimi intelektual nuk donë të thotë apriori edhe fund i botës. (2019)
